HORDHAC Buugga Guri Waa Haween

“Marka uu Ninku Reerka Ka Maqan Yahay Gurigu Waa uu Il La’ Yahay, Lakin Marka Ay Haweenaydu Ka Maqan Tahay Labada Indhoodba Waa uu La’ Yahay” Murti Mug Weyn.

“Haddaan guudka laga jirin

Gudhiisa xaabkiyo

Cayaayanka laga gurin

Marwo dumar garka u xidhan

Ilayn guri dugsoon ma leh

Kuma galo adduunyada

Ninna gooni-socodkoo

Marwo garasho dheer baa

Ninka ragga u gudinoo

Iyada guddoonkiyo

Gadh-hayaha naftaadiyo

Gadiidka reerkiyo

Gurgurshaaga noqoto

Arrin kula gorfeysee

Haddaan gaari kula jirin

Ilayn nolosha guul ma leh”

Hablaha Geeska Afrika, Maxamed Ibrahim Warsame Hadraawi.

Kani waa buug ku saabsan kartida haweenka soomalida, waxa uu ka kooban yahay afar qaybood.

Tan hore waxa ay ka hadlaysaa korriimada iyo hana-qaadka inanta soomaaliyeed, maalintaa ay laba jirsato ee ay raad dhaqaajiso, hawlaha ay qabato illa maalinta ay ka aqal-gelayso iwm.  Waxa aad qaybtan kala kulmaysaa aqalka hiddaha iyo dhaqanka soomaalida u ah, waaxyaha iyo qalabyada uu ka kooban yahay iyo kuwa lagu dhex isticmaalo.  Waxa kale oo qaybtani lafa-guraysaa aqoonta durugsan iyo kartida haweenka soomaalida ee aqalkaas iyo agabkiisi la xidhiidha, sida samaynta qalabyada, dayactirka iyo nadiifintiisaba, rarka xilliga geediga iyo furitaankiisa, wakhtiga guri dhiska iyo yagleesha, iwm.  Waxa iyana si guud mar ah lagaga soo qaadayaa oo aad qaybtan ugu tegaysaa xilligan casriga ah iyo daaraha magaalada saamaynta ay ku yeesheen haweenka soomalida. 

Qaybta 2aad ee buuggan waxa aad ugu tegaysaa xog iyo wacaalo ku saabsan mahadhooyinka hal-abuurka haweenka soomaalida. Waa miida, maada iyo murtida ku taxmaysa hal-abuurkaa haweenka, tix iyo tiraab ahaanba. Waxa aan meesha ka madhnayn qalabyada farshaxanka ee ay u adeegsadaan wax kasta oo ay haweenku qabanayaan ama ay ku cabbiraan dareenkoooda gudaha ee maanka iyo maskaxda. Waxyaalaha qaybtan aad ugu tegayso waxa ka mid ah heesta maweelada iyo koolkoolinta caruurta, heeso-hawleedka xoolaha, gaar ahaan adhiga, maqasha iyo lo’ada oo ka mid ah meesiga xoolaad ee hoos taga waajib-gudashada haweenka soomaalida. Salsalkii raridda awrta, geediga iyo dhaanka, heesta dameeraha ayaa ka mid ah qodobada aad halkan kula kulmi doonto.

Isla qaybtan 2aad waxa xusid mudan hees hawleedyada kale ee lagu dareeriyo ama unko hararka iyo kebadda marka la samaynaayo iyo ta lagu sameeyo aloolka aqalka hiddaha iyo dhaqanka soomalida. Heesta hanta marka la lulaayo iyo ta mooyaha marka hadhuudhka lagu tumaayo ayaan iyana meesha ka maqnayn. Gelbiska iyo Damaashaadka arooska suugaanta loo adeegsan ayaa iyana qaybtan laga helayaa oo wax lagaga xusay. Waxa kale oo qaybtan aaanay il duufin suugaanta sitaadka iyo ducada oo ka mid ah fanka ruuxiga ah ee haweenka soomaliyeed u buuxiya kaalinta dhaashigga ama subkashada ee quluubta iyo dareenada gudaha.

Hal abuurka haweenka soomaalida kama dhaco nuxur ahaan iyo farshaxan ahaan ba ka Ragga soomaliyeed, Sidaa darted qaybtan 2aad sida oo kale waxa loogu tegayaa waax ka warramaysa kaalinta libaax ee ay haweenku ka qataan doorarka maansada soomalida, waxaana ka mid ah waxyaalaha halkan lagu eegaayo Buraanburka oo ah sed haweenka u gaar ah, kaalintooda maansada kale sida jiiftada, gabayga, iwm. Waxaana isla qaybtan lagu soo qaadanayaa suugaan mug leh oo gabayo iyo maanso kale ba ka kooban, kuwaas oo ay haweenka soomalidu tiriyeen. Sida oo kale waxa ku jira suugaan kale oo ku saabsan wacaasha haweenka sida kaalintooda nolosha, jacaylka, quruxda iwm. 

Ciyaarigii hiddaha iyo dhaqanka ee fagaarayaasha caweyska iyo haasawaha, hees badeedda iyo hees dagaaleedka (RIGO) ayaa iyana buuggu qaybtiisan wax lagaga soo qaaday, waxyaalaha kale ee isla qaybtan lagu xusay waxa ka mid ah, maahmaahda, halku-dhegayada, hal-haysyada, haasawaha, kaftanka, iyo hal-xidhaalaha haweenka. Ugu damabayn qaybtan waxa lagu soo xidhayaa tusmooyin ka mid ah sheeko xariiradii hiddaha iyo dhaqanka soomaalida iyo maadaysiga la hal maala.

Qaybta 3aad, ee buugani waxa ay ku saabsan tahay nolosha casriga ah iyo saamaynta ay ku yeelatay haweenka soomaalida, waxa halkan si dul ka xaadis ah loogu soo qaaday tariikhda waxbarasho ee soomaalida gaar ahaan haweenka, iyo sida ay dagaalada iyo eedaha sookeeye u saameeyeen. Nolosha qurbaha iyo qoyska soomaalida ayaa iyana wax lagaga iftiiminayaa isla qaybtan, waxaana isla qaybtan lafteeda laga dhex heelayaa suugaan si teel teel ah ugu dhex iidaaman, uguna badhxan taas oo ka qayb qaadanaysa soo dhoweynta fahamka marba arrinta laga faaloonaayo.

Qaybta ugu dambaysa ee buuggan waa qaybta 4aad, waxa ay si fiican u eegaysaa magacyada haweenka soomaaliyeed. In ku dhaw 600 oo magac oo kala duwan, kana kooban kuwii hore iyo kuwan casriga ah ee loo bixiyo hablaha ayaa isla qaybtan ugu tegi doontaa, iyada oo magacyada qaar tusaale ahaan wax looga bidhaaminaayo macnaha ama sababta ka dembaysa bixintooda. 

Qaybtan iyo Buugga ba waxa gunaanad iyo gebagebo u ah maansada HABLAHA GEESKA AFRIKA ee Abwaan Maxamed Ibraahim Warsame Hadraawi oo koobsanaysa kartida iyo kasmada haweenka soomaalida.

Tusmada Buugga

Magaca Buuga: Guri Waa Haween

Qore:Maxamed Baashe X. Xassan

Bogaga: 194 Bog.

W/Q: Amina Galaydh